آشنایی با علامه مقدس اردبیلی
حضرت آیت الله العظمی و مثل القداسه و التقوی مولانا شیخ احمد مقدس و محقق اردبیلی شخصیتی است که در میان فقها و عالمان طراز اول جهان اسلام و به خصوص تشیع چون خورشیدی تابان می درخشد و نظیری برای حضرتش سراغ نداده اند، به تعبیر علامه محمد باقر مجلسی در متقدمین و متاخرین از علماء مانندی برای ایشان نیست و حضرتش اولین فقیه جامعی است که عظمت علمی و معنویش عظمت شیعه را پس از قرن‌ها به ایرانیان متوجه ساخته و محوریت را بدانان باز گرداند. در زهد و تقوی چنان به اوج رسید که لقب مقدس مختص وی گردید و در علم و فضل به بلندایی درآمد که محققش نامیدند، او دارای مقام تشرف به ساحت اقدس حجت الهی مهدی موعود است و پاسبان بارگاه مولای متقیان و صد البته دارالارشاد اردبیل را فخر و شرفی که به خاطر آن سر به افلاک رساند و بر خاکیان ببالید. نام پدرش محمد است و به احتمالی در اوایل قرن دهم هجری قمری در قریه نیار اردبیل دیده به جهان گشود. مقدمات و بخش‌هایی از علوم حوزوی را از علماء و اساتید وقت اردبیل فرا گرفت سپس عازم حوزه علمیه نجف اشرف گردید و از محضر اساتید آنجا همچون آقا سید صانع بهره برد و نیز جند سالی به شیراز مهاجرت کرد و فلسفه و کلام را در محضر عالم وارسته جمال الدین محمود آموخت، هر چند سیر تحصیلات و اساتید محقق اردبیلی به درستی دانسته نیست لکن عظمت و دقت مثال زدنی ایشان در فنون مختلفه علوم اسلامی همچون فقه و اصول فلسفه و عرفان و کلام و حدیث و تفسیر در بلندایی است که کمتر کسی توان عروج بدانجا را دارد. معظم اله بعد از تکمیل مقامات علمی و معنوی در نجف اشرف بر مسند تدریس نشست و آن حوزه کهن را که می‌رفت چراغ پرفروغش به خاموشی گراید احیاء نمود و انوار علم و فضل و فضیلت و معنویت را مجدداً جلوه‌گر ساخت عالمان و طالبان علم به جذبه مقدس و محقق اردبیلی از اقصی نقاط جهان اسلام به نجف سرازیر شدند و اکنون بیش از چهارصد سال است به یمن تجدید حیات علمی حوزه نجف اشرف توسط آن بزرگوار، آن حوزه مقدس مرکز علوم الهی می باشد.
در حالات علامه احمد مقدس اردبیلی(ره) نوشته اند: یک بار که او در سفر بود، یکی از افراد کاروان او را نمیشناخت. پس به او گفت: لباسهای مرا بگیر و در کنار آب آنها را بشوی و چرکشان را بگیر. مرحوم مقدس اردبیلی، هم بدون معطفی و بسیار راحت، قبول کرد و جامههای آن مرد را برد و شست و آورد تا به او بدهد. در این هنگام آن مرد، با معرفی دیگران، مقدس اردبیلی را شناخت و خجالت کشید. مردم نیز او را توبیخ کردند. مقدس اردبیلی فرمود: چرا او را ملامت میکنید؟ چزی نشده است. حقوق برادران مومن بر یکدیگر بیش از اینهاست.
محدث والا مقام حاج شیخ عباس قمی پس از نقل این واقعه میگوید: مقدس اردبیلی در این کار به امام هشتم(ع) اقتدا کرده است، زیرا در روایات آمده است که: «روزی امام هشتم(ع) وارد حمام شد. شخصی در حمام بود که آن حضرت را نمیشناخت. گفت: بیا مرا کیسه بکش. امام رفت و به کیسه کشیدن او مشغول شد. سپس مردم آمدند، امام را شناختند و از امام، به خاطر کردار آن مرد، معذرت خواهی کردند. امام با مردم سخن میگفت تا نگران و ناراحت نباشند و همین گونه کار کیسه کشیدن را ادامه میداد تا آن را به پایان رساند».
محقق اردبیلی در طول حیات پر‌برکت خویش شاگردان بسیاری تربیت کرد که هر کدام جزء مراجع و علماء طراز اول جهان اسلام شدند. آثار علمی بسیاری به قلم ایشان برجا مانده است، از آن جمله می توان به آثار ارزشمند زیر اشاره نمود:
1- استیناس المعنویه
2- بحرالمناقب
3- حاشیه بر شرح تجریدها
4- حدیقه الشیعه
5- رساله خراجیه
6- زبده البیان فی آیات الاحکام
7- مقاله فی الامرباشی
8- مناسک حج
9- مجمع الفوایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان(که مشتمل بر یک دوره فقه استدلالی است).
سرانجام این عالم ربانی و فقیه صمدانی در ماه رجب سال 993 هجری قمری(1174 شمسی) رخت از جهان خاکی بست و روح مقدسش به ملکوت اعلی پیوست. قدس سره القدوسی.
منبع: گوهر شبچراغ اثر موزه مفاخر دینی استان اردبیل
